احتمالا برای اکثر ما طراحان جوان ایرانی ، وقتی از تایپوگرافی حرفی به میان می‌آید تصاویری از پوسترهای رضا عابدینی، مهدی سعیدی و یا دیگر طراحان گرافیک که تایپوگرافی ساختار آثارشان را تشکیل می دهد در ذهنمان نقش می‌بندد، که گویا به نوعی تایپوگرافی برای ما بیشتر در پوستر خلاصه شده باشد و رسالت تایپوگرافی را ایفای نقش در پوستر تصور کرده باشیم و بس!
اما احتمالا برای غربی‌ها این تصاویر ذهنی در مورد تایپوگرافی کمی متفاوت و پر کنتراست‌تر باشد و تصاویری از تایپ فیس‌های جریان ساز، نشانه نوشته‌هایی با ساختار حروف منحصر به فرد و یا پوسترهای بر پایه‌ی تایپ فیس‌ها و … باشد؛ اگر چه تایپوگرافی مبحثی کلی ست و تایپ دیزاین شاخه‌ای از آن می‌تواند باشد ولی با بررسی جریان شکل‌گیری تایپوگرافی غرب به شکل و شمایل و مفهوم امروزی، به این نکته می‌توان رسید که تایپوگرافی طی چند صد سال و بر پایه‌ی تایپ دیزاین و پیرامون آن بوجود آمده است.
و اگر نقطه‌ی شروع را ساخت حروف سربی توسط گتنبرگ در نظر بگیریم ( مبدا حروف سربی گوتنبرگ نیز ، خوشنویسی کتاب های مقدس آن زمان بوده است ) با گذشت زمان و طی سالیان دراز در نقاط مختلفی، این مسیر ادامه پیدا کرده تا طراحی انواع تایپ فیس ها جوابگوی نیاز های مختلف در زمان خود باشد و برای رفع نیاز های احتمالی طراحی گرافیک، به همین منوال ادامه پیدا کند؛ تا جایی که طراحانی چون هرب لوبالین امریکایی ( تاثیر گذارترین طراح سالهای ۱۹۵۰ تا ۱۹۷۰ تاریخ گرافیک امریکا) ساختار شکنی‌هایی مبنی بر سفارشی کردن شکل و شمایل و هماهنگی آن با مفهوم بر پایه‌ی تایپ دیزاین‌های خود انجام داده و به نوعی جریان سازی جدی برای تایپوگرافی با مفهوم امروزی را سبب شده‌اند.
هرب لوبالین
اگر چه در ایران خط، نوشتار و خوشنویسی تاریخی غنی و برجسته دارد و پایه و اساس نوشته نگاری‌ست اما از زمان ورود چاپ و نیاز به تهیه‌ی حروف سربی که حروف سربی عربی با خط نسخ قرآنی سرچشمه قرار گرفته، سر آغاز تایپ دیزاین می‌توان حساب شود! و با گذشت زمان طراحی حروف پدید آمده و طراحانی هم تایپ فیس هایی برای رفع نیاز طراحی گرافی انجام داده اند.
از نمونه های بارز آن می‌توان به قلم( فونت ) زر مرحوم حسین عبدالله زاده حقیقی اشاره کرد و یا قلم های دیگری که در همان سال ها طراحی شده اند و مورد استفاده قرار گرفته اند اما به نوعی این مسیر ادامه نداشته و تایپ دیزاین ( طراحی حروف ) سال ها از چشم طراحان گرافیک ایران به دور مانده و به آن پرداخته نشده است؛ چنانکه در دوره‌ای که ما زندگی می کنیم حتی به اندازه‌ی نصف نیاز هایمان هم قلم مناسب نداریم !
این طور به نظر می‌رسد که تایپوگرافی در ایران بر اساس تجربیات غرب شکل گرفته و بعدها با جریان سازی‌های رضا عابدینی وارد مسیر تازه و جدی تری شده و سفره‌ی گسترده‌تر از تایپوگرافی و نسخه‌ی ایرانی آن شکل گرفته است که تا به امروز ادامه یافته و مشخصه‌ی بارز طراحان گرافیک ایرانی شده است. اما دور از واقعیت نیست اگر بگوییم در یک برهه‌ی زمانی اکثر طراحانی که در حوضه‌ی نوشتار کار می‌کنند، بیشتر انرژی خود را معطوف به طراحی پوسترهای تایپوگرافی کرده‌اند!
پلان شکل گیری تایپوگرافی در غرب و ایران
موضوع خوانایی و قابلیت خواندن اگر چه مبحثی کوتاه و در عین حال پر اهمیت است احتمالا معیاری‌ست برای سنجیدن تعادل و درستی کارهایی که نوشته حضور دارد؛ و اینگونه تعریف می‌شود که خوانایی مربوط به خوانده شدن یک نوشتار و قابلیت خواندن مربوط به جذابیت و ظاهر بصری همان نوشتار است.
اینکه با افزایش قابلیت خواندن می‌توان به خوانایی یک نوشتار لطمه زد قابل انکار نیست اما اینکه در کار با نوشتار افزایش جذابیت و ترغیب به خواندن چگونه به ثمر نشیند و چه میزان مهارت صرف آن شده باشد می تواند تعیین کننده‌ی خوانایی و قابلیت خواندن هر دو به طور همزمان باشد.
شاید مناسبترین تعریف از تایپوگرافی اینگونه باشد: هنر و فن طراحی و پرداختن به نوشتار . و این بدین معنی‌ست که ما هر جایی که با نوشتار سر و کار داریم در حوضه‌ی تایپوگرافی قرار می‌گیریم حتی اگر کارمان فقط انتخاب یک قلم و چیدن آن در یک تراکت باشد !
دست آخر اینکه برای آشنایی و یادگیری با تایپوگرافی ایرانی احتمالا اصول و قواعد تایپوگرافی غرب کمک شایسته‌ای به ما نخواهد کرد و این مسیر احتمالا باید در چنین مواردی جستجو شود:
• آشنایی با پیشینه تايپوگرافي
(خوشنویسی ، خطوط ، خوشنویسان برجسته ، حروف چاپی و آغاز طراحی حروف ، بررسی ویژه حروف و نوشتار در گذشته )
• بررسی اساس طراحی تایپ فارسی و اساس تایپ در غرب
• آشنایی با اصول طراحی تایپ فارسی
• بررسی ویژگی‌های فرمی نوشتار فارسی
• بررسی زبان بصری در آثار تایپوگرافی
• نوشتار و تصویر
• تایپوگرافی و هویت
• منابع: مثقالي، فرشيد، تايپوگرافي، نشر نظر، ۱۳۹۰عبدالعي، محمد رضا – متقي، عاطفه، تاملي در طراحي حروف، انتشارات ميردشتي ۱۳۸۹ نشان، نشريه ي طراحي گرافيک ايران، شماره ۲۶، سال ۱۳۹۰
نجابتي، مسعود، خط در گرافيک، فني حرفه اي، ۱۳۸۰
خانجانزاده، دامون – اوجي، مصطفي، مصاحبه، تندیس – شماره ۶۶- ۲۰ دی ۱۳۸۴
عابديني، رضا، دبيره، نشر نظر، سال ۱۳۸۹
• مقاله ارسالی توسط: عیسی صادقی / شهریور ۹۳
مرسی عیسا جان. مرسی روزرنگ.
شايد بايد به پارامترهاي ديگر هم نگاهي بيندازيم. تاريخچه نسبت اقتصاد و حق كپي‌رايت با گرافيك حرفه‌اي و در پي آن طراحي تايپ‌فيس در ايران چيست؟ در بطن نظام بي‌نظم و قاعده از نرم‌افزار قفل‌شكسته تا طراح گرافيك گردن شكسته، چطور مي‌شود به سمت طراحي تايپ‌فيس كه تنها در يك مكانيزم نظام‌مند به وجود مي‌آيد، حركت كرد؟ (حتي تاليف كتاب درسي خط در گرافيك توسط مسعود نجابتي با هزينه ناچيزي از سوي دولت و با انگيزه‌هاي شخصي اين طراح رخ مي‌دهد) در مقياس جهاني و در اين چند سال، تايپوگرافي فارسي- عربي سوار بر موج استقبال غرب به عنوان يك كالاي تزئيني جديد شكل مي‌گيرد. هرچند عابديني بيش از بقيه در تعامل با مخاطب بر اساس طرح جلد‌هايش در دوره بهار مطبوعات و كتاب ايران رشد كرد، با اين‌حال در خارج از مرزها قدر ديد و در داخل از طرف اربابان و سالخوردگان تنها كنايه شنيد. سعيدي حتي به اين دوره گذار هم اعتنا نكرد و از تحصيل (مكاتبه‌اي) تا شهرت را يك‌راست در بيرون از ايران گذراند. ضعف فضاي صنفي گرافيك ايران عامل اصلي عقب‌افتادگي‌ست در كانتكست پارامترهاي توسعه‌نيافته ديگر. نبوغ شخصي در اين كانتكست اجر نمي‌بيند و حتي خريداري هم ندارد. در آن سو هم البته تنها به عنوان سوغات موزه‌اي با آن رفتار مي‌كنند. نه نيروي اصلي براي پيشبرد گرافيك بدنه. مي‌ماند نقدهاي پي‌درپي و مكرر در مكرر اساتيد از گرافيك موزه‌اي و پوسترهاي تك نسخه‌اي (از قضا در سخنراني افتتاحيه و اختتاميه جشنواره‌هاي پوستر!) وافزايش ثانيه به ثانيه همين جشنواره‌هاي فرمايشي.
آقای صادقی خیلی خوب بود …
.
روزرنگ واقعا سایت خوبیه
ممنون
با سلام
مقاله بیان خیلی مشخصی نداره، از طرفی حرف از تایپوگرافی میزنه (فونت و تایپ فیس مد نظر نویسنده هست و از عابدینی و مهدی سعیدی نام میبره) که البته مهدی سعیدی پوستر های معروفش با فرم هایی که با دست نوشته طراحی شده، و از طرفی مثال میاره از لوبالین که بیشتر آثارش و بهترین آثار و وجه مشخصه آثارش طراحی حروف هست نه استفاده از فونت و تایپ فیس.
و اینکه از اساتید بزرگ و مسلم تایپوگرافی اعم از محمد احصایی، صداقت جباری و مسعود نجابتی نامی به میون نیومده جای بسی تعجبه!!
خب این هم مقاله ایه برای خودش، دست نویسنده اش درد نکنه.
سلام
به نظرم پستهای مربوط به تایپوگرافی در پایگاه زیاد شده و جای خالی برخی پستها توی روزرنگ مشهوده.
مثلا طراحی گرافیک نرم افزاری از قبیل گرافیک وب و موبایل و Desktop برای خودش دنیایی داره.
علیک سلام
یعنی شما میخوای بفرمایی که در ui تایپوگرافی وجود نداره؟؟؟!!!
بسیار مطلب عالی و بجایی بود.
روز رنگ عزیزززززززززززززززززززززز خسته نباشی / عالی بود
با دیدن آثاری که تحت نام تایپوگرافی ارائه شده اند به این نتیجه می رسم که شاید بتوان تایپوگرافی را ” طراحی به وسیله حروف ” تعریف کرد نه صرفا اثری که در آن نوشتار به صورت متداول صفحه آرایی و چیدمان شده است . در اینگونه آثار گه گاه با مواردی روبه رو می شویم که بدون توجه به معانی کلامی ، صرفا طرح با بازی حروف ساخته شده و فرقی نمی کند موضوع حافظ شیرازی باشد یا تولید قطعات الکترونیکی و در دسته ای دیگر هدف طراح بیان مفاهیم واژگان با ایجاد تغیرات در ساختار فونت های (قلم ) متداول یا طراحی فونتی خاص برای انتقال هر چه بهتر معنا و مفهوم کلام است . این چیزی است که در آثار تایپوگرافی ایرانی می بینیم چیزی که گاها از غرب تبعیت کرده و در بسیاری موارد ، افزودنیهایی را خواه مجاز یا غیر مجاز به آنچه دیده یا دوست داشته افزوده و چیزی شده که نه تایپوگرافی غربی است و نه خوشنویسی ایرانی و …. بلکه اتفاقیست متفاوت که هنوز آنچنان که می بایست به چهار چوبی مدون دست نیافته .
من وقتی نام تایپوگرافی رو میشنوم تنها چیزی که در ذهنم تداعی میشه کارای زیبا و خلاقانه استاد نجابتی هست و اعتقاد دارم ایشون پدر تایپوگرافی ایران که نه بلکه جهان هستند به خاطر این که هیچ هنری دلنشین تر و زیبا تر از هنر ایرانی اسلامی نیست و کارای استاد برگرفته از هنر ایرانی اسلامی هست و این هنر از دین ما و احادیث ائمه برگرفته شده و هرچه هنرما دچار غرب زدگی میشه درست هست که خیلی ها از کار غربی لذت می برند اما آثار منفی بر روحیات انسان داره که ما از اون غافل هستیم. از مدیر سایت درخواست دارم در این رابطه مطلبی گذاشته بشه، میتونید از نوشته ها و مطالب شهید آوینی در مورد غرب زدگی در هنر استفاده کنید
سلام من یه سایتی پیدا کردم که میشه به سادگی از فونت های تایپوگرافی ای که گذاشته استفاده کرد و طرح ها و لوگوهای جذابی ایجاد کرد. من تونستم خیلی ساده لوگوتایپ های خوبی برای مشتریام درست کنم.
آدرسش اینه: mimdesign.nafisfile.com
مرسی روز رنگ